Lisdexamfetamine (Elvanse®)

Lisdexamfetamine is geregistreerd voor de behandeling van ADHD bij kinderen vanaf 6 jaar en volwassenen die voor hun 18e levensjaar al bekend waren met symptomen van ADHD. Een voorwaarde is dat methylfenidaat geen of onvoldoende effect heeft. Behandeling met lisdexamfetamine moet onderdeel zijn van een uitgebreid (niet-medicamenteus) behandelplan voor ADHD, dat psycho-educatieve en sociale maatregelen omvat (SmPC, 2023).

Het doel van behandeling met lisdexamfetamine is de symptomen van ADHD te verminderen. Daarnaast is het effect op algeheel functioneren (bijvoorbeeld schoolprestaties) van belang (SmPC, 2023).

Wat is het effect op ADHD symptomen?

Het effect op ADHD symptomen wordt in klinische studies gemeten met de ADHD-RS-IV. Dit meetinstrument bevat de belangrijkste symptomen van ADHD. Hoe hoger de score, hoe meer symptomen. De maximale score is 54. Lisdexamfetamine verbetert de symptomen van ADHD in vergelijking met placebo, methylfenidaat en atomoxetine:

• Bij kinderen van 6 tot en met 17 jaar daalt de ADHD-RS-IV score met lisdexamfetamine met 24,3 punten ten opzichte van baseline. Bij placebo is de daling 5,7 punten en bij methylfenidaat 18,7 punten. Het verschil tussen lisdexamfetamine en placebo is statistisch significant. De behandelduur was 7 weken en de gemiddelde dagdosis 53,8 mg (Coghill, 2013).
• Bij kinderen van 6 tot en met 17 jaar daalt de ADHD-RS-IV met lisdexamfetamine met 26,3 punten ten opzichte van de baseline. Bij atomoxetine is de daling 19,4 punten. Dit verschil is statistisch significant. De behandelduur was 9 weken en de gemiddelde dagdosis 52,5 mg (Dittmann, 2013).
• Bij adolescenten van 13 tot en met 17 jaar daalt de ADHD-RS-IV score met lisdexamfetamine met 25,6 punten ten opzichte van baseline. Bij placebo is de daling 13,4 en bij methylfenidaat 23,5 punten. Het verschil tussen lisdexamfetamine en placebo is statisch significant. De behandelduur was 8 weken in een flexibele dosering en de gemiddelde dagdosis 50,2 mg (NewCorn, 2017).
• Bij adolescenten van 13 tot en met 17 jaar daalt de ADHD-RS-IV score met lisdexamfetamine met 25,4 punten ten opzichte van baseline. Bij placebo is de daling 17,0 punten en bij methylfenidaat 22,1 punten. Zowel het verschil tussen lisdexamfetamine en methylfenidaat als tussen lisdexamfetamine en placebo is statitisch significant. De behandelduur was 6 weken met een geforceerde dagdosering van 70 mg (NewCorn, 2017).
• Bij volwassenen daalt de ADHD-RS-IV score met lisdexamfetamine 30 mg 16,2 punten, met 50 mg 17,4 punten en met 70 mg 18,6 punten. Met placebo was de daling 8,2 punten. De behandelduur bedroeg 4 weken (SmPC, 2023).

Wat is het effect op het algeheel functioneren?

Het algeheel functioneren wordt in klinische studies gemeten met de Clinical Global Impression-Improvement (CGI-I) beoordelingsschaal. De CGI-I heeft een zevenpuntenschaal, een score van 1 (zeer veel verbeterd) of 2 (veel verbeterd) wordt gezien als een klinisch relevante verbetering (SmPC, 2023). Lisdexamfetamine verbetert het algeheel functioneren in vergelijking met placebo en atomoxetine:

• Bij 78,0% van de kinderen van 6 tot en met 17 jaar verbetert lisdexamfetamine het algeheel functioneren. Bij placebo is dit 14,0% en bij methylfenidaat 61,0%. Het verschil tussen lisdexamfetamine en placebo is statistisch significant. De behandelduur was 7 weken en de gemiddelde dagdosis 53,8 mg (Coghill, 2013).
• Bij 81,7% van de kinderen van 6 tot en met 17 jaar verbetert lisdexamfetamine het algeheel functioneren. Bij atomoxetine is dit 63,6%. Dit verschil is statistisch significant. De behandelduur was 9 weken en de gemiddelde dagdosis 52,5 mg (Dittmann, 2013).
• Bij 83,1% van de adolescenten van 13 tot en met 17 jaar verbetert lisdexamfetamine het algeheel functioneren. Bij placebo is dit 34,8% en bij methylfenidaat 81,0%. Het verschil tussen lisdexamfetamine en placebo is statistisch significant. De behandelduur was 8 weken in een flexibele dosering en de gemiddelde dagdosis 50,2 mg (NewCorn, 2017).
• Bij 81,4% van de adolescenten van 13 tot en met 17 jaar verbetert lisdexamfetamine het algeheel functioneren. Bij methylfenidaat met vertraagde afgifte is dit 71,3% en bij placebo 50,0%. Zowel het verschil tussen lisdexamfetamine en methylfenidaat als tussen lisdexamfetamine en placebo is statistisch significant. De behandelduur was 6 weken in een dagdosering van 70 mg (NewCorn, 2017).

Wat zijn belangrijke bijwerkingen?

De meest voorkomende bijwerkingen van lisdexamfetamine zijn:

• verminderde eetlust
• slapeloosheid
• droge mond
• hoofdpijn
• bovenbuikspijn 
• gewichtsafname

Dit komt bij meer dan 10% van de gebruikers voor (SmPC, 2023).

Wat is de langetermijnveiligheid?

Lisdexamfetamine is in Nederland beschikbaar sinds eind 2019. In sommige andere landen is lisdexamfetamine al langer beschikbaar, in de Verenigde Staten bijvoorbeeld sinds 2007 (FDA, 2020). Hoewel lisdexamfetamine dus nieuw is in Nederland, is er in het buitenland al meer ervaring, ook met de langetermijnveiligheid.

De fabrikant monitort de langetermijneffecten op groei (lengte en gewicht), cardiovasculaire bijwerkingen en psychische bijwerkingen. Daarnaast monitort de fabrikant op insulten. Er zijn aanwijzingen dat stimulantia de convulsiedrempel kunnen verlagen. Deze zijn ook opgenomen in het additioneel risicomanagement materiaal (aRMM, 2021).
In een studie met kinderen van 6 tot en met 17 jaar daalde na 7 weken behandeling met lisdexamfetamine het lichaamsgewicht met 2,35 kg. Bij gebruik van methylfenidaat was de daling 1,36 kg. De placebogroep kwam 0,87 kg aan (SmPC, 2023). 

In een langdurige studie waarin kinderen van 6 tot 17 jaar werden behandeld met lisdexamfetamine vonden de onderzoekers geen aanwijzingen voor remming van groei of vertraagd begin van de puberteit. De onderzoekers vonden een kleine daling van BMI in vergelijking met de start van de studie (Banaschewski, 2018). De studieduur was 2 jaar en de gemiddelde dagdosering was 51,1 mg.

Wat zijn belangrijke interacties en contra-indicaties?

Patiënten mogen lisdexamfetamine niet kort na of gelijktijdig gebruiken met MAO-remmers, vanwege het risico op een hypertensieve crisis. Patiënten mogen lisdexamfetamine ook niet gelijktijdig gebruiken met cobicistat of ritonavir (KNMP, 2024).

Lisdexamfetamine is gecontra-indiceerd bij:

• hyperthyreoïdie of thyreotoxicose
• geagiteerde gemoedstoestanden
• symptomatische cardiovasculaire ziekte
• gevorderde arteriosclerose
• matig tot ernstige hypertensie
• glaucoom (SmPC, 2023)

Wat is het advies bij een verminderde nierfunctie?

Bij patiënten met een ernstig verminderde nierfunctie is aanpassing van de dosering nodig. Bij een geschatte creatinineklaring < 30 ml/min is de maximale dosering eenmaal daags 50 mg. Bij dialyse kan de behandelaar een verdere dosisverlaging overwegen (SmPC, 2023).

Wat is het advies tijdens zwangerschap en lactatie?

Het advies is om lisdexamfetamine niet tijdens de zwangerschap te gebruiken, tenzij het mogelijke voordeel opweegt tegen het mogelijke risico voor de foetus.

Vrouwen die borstvoeding geven kunnen lisdexamfetamine niet gebruiken, omdat amfetaminen worden uitgescheiden in de moedermelk (KNMP, 2024).

Welke plaats heeft lisdexamfetamine in de Nederlandse richtlijnen?

Volgens de NHG-Standaard ADHD bij kinderen (2014) is methylfenidaat het middel van eerste keus bij kinderen (ouder dan 6 jaar) met ADHD zonder psychiatrische co-morbiditeit (NHG, 2014).

De NVvP richtlijn ADHD bij kinderen (2018) geeft qua medicamenteuze behandeling de voorkeur aan methylfenidaat en dexamfetamine als eerste- en tweede keusmiddelen. De derde keus behandelopties zijn atomoxetine en guanfacine (NVvP, 2018).

De richtlijnen doen geen uitspraak over lisdexamfetamine. Dit middel was nog niet op de markt toen de richtlijnen verschenen.

Welke plaats heeft lisdexamfetamine in de NICE richtlijn?

Het Britse National Institute for Health and Care Excellence (NICE) geeft bij adolescenten en kinderen > 5 jaar de voorkeur aan methylfenidaat. Heeft dit na 6 weken onvoldoende effect? Dan kan de behandelaar lisdexamfetamine overwegen. Reageren de patiënten goed, maar ondervinden ze nadelen van het lange effect van lisdexamfetamine? Dan kan de behandelaar dexamfetamine overwegen. Guanfacine en atomoxetine zijn een optie bij patiënten met een intolerantie voor methylfenidaat of lisdexamfetamine óf onvoldoende effect van deze middelen (NICE, 2019).

Wat zijn de kosten?

Lisdexamfetamine (eenmaal daags 30 mg) kost ongeveer € 960 per jaar. Dit is duurder dan methylfenidaat of atomoxetine en vergelijkbaar met dexamfetamine (FK, 2024):

• (kortwerkend) methylfenidaat kost ongeveer € 140 per jaar bij een dosering van 30 mg per dag
• dexamfetamine (Tentin^®) kost ongeveer € 1.000 per jaar bij een dosering van 15 mg per dag
• atomoxetine kost ongeveer € 220 per jaar bij een dosering van 80 mg per dag 

Wat zijn de vergoedingsvoorwaarden?

Lisdexamfetamine wordt deels vergoed. De totale kosten per jaar van lisdexamfetamine zijn € 956,30. De eigen bijdrage van de patiënt is sinds 2019 gemaximaliseerd op € 250. De patiënt kan deze € 250 van de eigen bijdrage terugvragen aan de fabrikant via een terugbetaalregeling. (TBR Nederland, 2024).

Patiënten komen alleen voor vergoeding in aanmerking als methylfenidaat onvoldoende effect heeft (Regeling Zorgverzekering, Bijlage 2, 2024). 

Hoe moet de patiënt lisdexamfetamine innemen?

Lisdexamfetamine is alleen beschikbaar als capsule voor oraal gebruik. Het gebruik is eenmaal daags in de ochtend. De startdosering is eenmaal daags 30 mg of zo nodig 20 mg. De voorschrijver kan de dosis met stappen van 10 of 20 mg verhogen, met een tussentijd van een week. De maximale aanbevolen dosering is 70 mg per dag. De patiënt kan lisdexamfetamine in zijn geheel doorslikken. Dit mag met of zonder voedsel. Eventueel mag de patiënt de capsule ook openmaken. Hierna kan de patiënt de volledige inhoud vermengen met zacht voedsel, zoals yoghurt, of een glas water of sinaasappelsap (SmPC, 2023). Gebruikers van lisdexamfetamine krijgen soms de vraag hun medicatie met anderen te delen. Bespreek dit oneigenlijk gebruik, hiervoor is de Toolbox Gezonde focus (IVM, 2024).

Wat is het effect op het reactievermogen?

Lisdexamfetamine kan een matige invloed hebben op het reactievermogen door bijwerkingen zoals duizeligheid, sufheid en visusstoornissen. Hebben patiënten deze bijwerkingen? Dan moeten ze activiteiten, zoals autorijden, fietsen, buitenspelen en machines bedienen vermijden (SmPC, 2023). Bij de start van de behandeling of dosisverhoging wordt autorijden de eerste drie dagen ontraden (KNMP, 2024).

Welke controles voorafgaand en tijdens de behandeling zijn nodig?

Behandelaars moeten voorafgaand aan de behandeling met lisdexamfetamine de bloeddruk, hartslag, lengte en gewicht bepalen. Bij elke dosisaanpassing en ten minste om de 6 maanden blijft de behandelaar bloeddruk en pols controleren. Daarnaast controleert de behandelaar om de 6 maanden lengte, gewicht en eetlust. Ook controleert de behandelaar bij elk contact op het ontstaan van de novo of verergering van vooraf bestaande psychische stoornissen (ARM, 2021).

Lisdexamfetamine is een stimulantium. Zorgverleners moeten daarom alert zijn op misbruik (ARM, 2021).

Valt lisdexamfetamine onder de Nederlandse Opiumwet?

In tegenstelling tot dexamfetamine en methylfenidaat valt lisdexamfetamine niet onder de Nederlandse Opiumwet (Opiumwet, 2024).

Incidenten met nieuwe geneesmiddelen? Meld deze bij Voorkomen Medicatie-Incidenten.

Lisdexamfetamine is een prodrug van dexamfetamine. Na omzetting tot dexamfetamine door rode bloedcellen heeft het een stimulerend effect op het centraal zenuwstelsel. Het werkingsmechanisme van dexamfetamine bij ADHD is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk blokkeert het de heropname van noradrenaline en dopamine en verhoogt het de afgifte van deze stoffen in de hersenen (SmPC, 2023).

De capsules bevatten lisdexamfetaminedimesilaat; 30 mg lisdexamfetaminedimesilaat komt overeen met 8,9 mg dexamfetamine. De werking van lisdexamfetamine houdt bij kinderen ongeveer 13 uur aan (SmPC, 2023). Bij dexamfetamine is dit 4 tot 8 uur (KNMP, 2024).

• Lisdexamfetamine is in onderzoek bij andere indicaties dan ADHD. Bij kinderen en adolescenten vindt onderzoek plaats naar lisdexamfetamine bij autisme en hersenschade door trauma. Bij volwassenen vindt onderzoek plaats naar het effect van lisdexamfetamine bij ADHD, boulimia nervosa, eetbuistoornissen, cognitieve stoornissen bij multiple sclerose, bipolaire depressie, ernstige depressie en cocaïneverslaving (Clinicaltrials.gov, 2024).

• Artikelen (Geneesmiddelenbulletin)
• Beoordelingsrapporten (Zorginstituut Nederland)
• Farmacotherapeutisch Kompas (Zorginstituut Nederland)
• Gemelde bijwerkingen (Bijwerkingencentrum Lareb)
• Medicatie-incidenten (VMI)
• Medicijnkosten (Zorginstituut Nederland)
• Officiële productinformatie en bijsluiter (CBG)
• Patiëntervaringen (IVM)

Neem contact op