Casuïstiek toename dementiesymptomen bij gebruik apixaban en rivaroxaban

Porter et al. beschrijven twee casussen van patiënten met lichte cognitieve stoornissen die kort na de start met apixaban of rivaroxaban duidelijk verslechterden.

Beschrijving studie en resultaten

De eerste casus betreft een vrouw van begin tachtig die met apixaban start nadat bij haar na een val een longembolie en atriumfibrilleren zijn geconstateerd. Ook vermoeden de behandelaars geheugenproblemen, waarvoor zij haar naar een geheugenpolikliniek verwijzen. Bij dit onderzoek, 3 weken later, blijkt patiënte stemmings- en slaapproblemen te hebben. Hiervoor krijgt zij mirtazapine voorgeschreven. In de daaropvolgende 3 weken krijgt zij tevens last van agressie, agitatie en wanen. Deze klachten leiden tot een gedwongen opname op een psychiatrische afdeling. Cognitieve testen wijzen op ten minste milde dementie, een MRI-scan van de hersenen toont beperkte gegeneraliseerde atrofie en leeftijdgerelateerde ischemische afwijkingen. Het bloedonderzoek naar dementiekenmerken is normaal. Ondanks verschillende medicamenteuze interventies, waaronder een serotonine reuptake remmer (SSRI) en verschillende antipsychotica, persisteren de neuropsychiatrische symptomen. Uiteindelijk besluiten de behandelaren apixaban te vervangen door dabigatran met als reden dat er geen duidelijke andere factoren zijn die de plotselinge mentale achteruitgang kunnen verklaren. In de daaropvolgende weken verminderen de neuropsychiatrische symptomen zodanig dat patiënte naar huis kan. De tweede casus beschrijft een man van begin zeventig met lichte geheugenproblemen. Na de start met rivaroxaban vanwege atriumfibrilleren raakt hij geagiteerd en meer verward. Bovendien vertoont hij agressief gedrag jegens zijn naasten. Ook hij werd gedwongen opgenomen. Na het uitsluiten van andere oorzaken besluiten zijn behandelaren hem over te zetten van rivaroxaban naar warfarine. Hierop treedt binnen 2 weken een aanzienlijke verbetering op.

Discussie

Rivaroxaban lijkt qua structuur op het antibioticum linezolid. Voor linezolid bestaan aanwijzingen dat het mitochondriale toxiciteit veroorzaakt. Uit recent onderzoek blijkt dat mitochondriale toxiciteit kan leiden tot neuropsychiatrische symptomen. De in vitro studies met rivaroxaban zijn niet eenduidig over een mogelijk verband met mitochondriale toxiciteit. Voor apixaban is hiernaar nog geen onderzoek gedaan. Bij Bijwerkingencentrum Lareb zijn 5 meldingen gedaan van geheugenvermindering bij gebruik van rivaroxaban en voor apixaban 8 meldingen van geheugenvermindering en 2 van geheugenverlies. Daarnaast zijn er voor beide middelen meldingen over psychische bijwerkingen zoals hallucinaties, verwardheid en waandenkbeelden.

Belang voor de praktijk

Vooral oudere patiënten zijn gevoelig voor neuropsychiatrische bijwerkingen van geneesmiddelen. Daarom is het belangrijk om bij oudere patiënten met een achteruitgang in neuropsychiatrische symptomen altijd een mogelijk verband met geneesmiddelen te overwegen.

Mogelijke belangenverstrengeling

Geen

Bron

Porter KMF et al. Treatment with the direct oral anticoagulants (DOACs) apixaban and rivaroxaban associated with significant worsening of behavioural and psychological symptoms of dementia (BPSD). BMJ Case Rep. 2021;14(3):e240059.