De huisarts en zijn hydroxychloroquine

De huisarts en zijn hydroxychloroquine

Eind mei schreef Tom-Jan Meeus in een column in de NRC: ‘Echte deskundigen twijfelen altijd. Mensen die zeggen het zeker te weten, zijn poseurs.’ Zie hier in één zin samengevat de verklaring voor de woede die huisarts Rob Elens over zichzelf heeft afgeroepen, met zijn stelligheid dat hydroxychloroquine het antwoord is op de coronacrisis. Ook bij mij.

De basis voor die stelligheid ontleent hij aan het internationaal grasduinen in het gedrag van orthomoleculaire collega's, voorbarige publicaties over de werkzaamheid van het middel, al dan niet in combinatie met azitromycine en zinkorotaat, en het verstrekken van deze middelen aan tien patiënten die zijn opgeknapt. Al zou er van binnen een juichmomentje opgaan dat je wellicht een antwoord hebt op een vraag van bange patiënten die je niet veel te bieden hebt; je wetenschappelijke achtergrond zou bescheidenheid moeten brengen. En daar gaat het mis. Een combinatie van euforie, ijdelheid en hoogmoed bleek niet opgewassen tegen de noodzakelijke twijfel, die gepaard zou moeten gaan bij elke 'ontdekking'. Rob zocht de publiciteit op en gaf daarmee zichzelf én zijn patiënten niet de gelegenheid stap voor stap kennis en ervaring verder op te bouwen.

Wereldwijd is er vanaf januari massaal gezocht naar antwoorden op dit virus, dat de wereld lamlegt. Hydroxychloroquine (HCQ) was vanaf het begin in beeld als mogelijk antwoord. Nergens was er onwil dit middel in te zetten, ook niet in Nederland. Al begin maart besteedden alle Nederlandse media aandacht aan het mogelijke succes dat een Nederlandse fabrikant van het medicijnbroertje chloroquine zou kunnen hebben. Wanneer dit middel succesvol mocht zijn, werd het opgenomen in de behandelsuggesties van de SWAB en gingen specialisten in onze ziekenhuizen aan de slag met het middel. Voorlopig alleen in het ziekenhuis en liefst in studieverband, niet in de laatste plaats omdat er onrust was over een mogelijk tekort van het middel wanneer het veel breder ingezet zou worden. Dat tekort zou immers nadelig kunnen zijn voor reuma- en lupuspatiënten die van dit geneesmiddel afhankelijk zijn. Maar er was ook al twijfel: de eerste publicaties over de successen voldeden op geen stukken na aan de wetenschappelijke standaard en de tussentijdse geluiden vanuit de ziekenhuizen werden minder en minder positief. Voor ernstig zieke covid-19-patiënten leek dit toch niet de game changer, die al zo vroeg door Trump de wereld in was getrompetterd. Het NHG en de KNMP wezen het gebruik in de eerstelijn daarom af.

Rob werd op de vingers getikt omdat hij zelf de publiciteit zocht. En van de weeromstuit zocht hij vervolgens nog meer publiciteit. Alle remmen gingen los, bij Op1 aan tafel, maar ook in gesprekken met dubieuze internetkanalen en in het Forum voor Democratie-journaal op YouTube. Nergens meldde hij dat hij inderdaad maar weinig patiënten had behandeld die wellicht ook met waterijsjes waren opgeknapt en dat van die tien patiënten er één een episode van hartfalen en een ander een superinfectie had doorgemaakt tijdens de behandeling. Nee, hij deed er grote scheppen bovenop, suggereerde dat de vaccinatielobby achter zijn 'beroepsverbod' zat, claimde dat de antioxidant quercetine een alternatief zou kunnen zijn maar '30% minder werkzaam', voegde hoge doses vitamine C en D en selenium toe aan het behandelarsenaal, riep dat er bij Bijwerkingencentrum Lareb meer bijwerkingen gemeld waren over paracetamol dan over hydroxychloroquine zonder een verband te leggen met de gigantische verschillen in consumptie van die middelen. Daarnaast figureerde hij in door derden betaalde krantenadvertenties en zette een covid-19-zelfzorgwebsite op gefinancierd door een rentenierende notoire antivaxer en hij verwierf massale steun van complotdenkers, mensen met Nederlandse vlaggetjes en tractoren in hun twitterprofiel en iedereen die de quick fix omarmt om zo snel mogelijk naar het oude normaal terug te keren. Die steun moet gevoeld hebben als een ongekend krachtige opiumwolk, waardoor het heldere zicht op de werkelijkheid steeds meer vertroebeld wordt.

Ondertussen kwamen in hoog tempo publicaties los die wel peer reviewed zijn. De overlijdenskans van ernstig zieke covid-19-patiënten leek te stijgen wanneer hydroxychloroquine werd gebruikt, ook in combinatie met azithromycine. Bij matig zieke covid-19-patiënten bleek het middel geen voordelen op te leveren. De SWAB ging het gebruik van HCQ ontraden, ook profylactisch of post-expositie profylactisch. Het CBG waarschuwde voor het optreden van hartritmestoornissen, zeker in combinatie met azitromycine. Frankrijk verbood het middel, de WHO zette lopend onderzoek stil en startte het dan toch weer op. Het NEJM publiceerde een studie dat post-expositie profylaxe geen enkel voordeel had. Het behandelspectrum voor HCQ bleek steeds smaller en Rob schroefde zichzelf vast in het benadrukken van het belang van zink en het promoten van HCQ als preventie of zeer vroege behandeling, daarbij verwijzend naar de mortaliteitscijfers uit van oudsher betrouwbare landen als Rusland, Turkije, Algerije en Marokko en het gedrag van miskleunende dictators als Bolsonaro uit Brazilië.

Bungelend tussen geloof en hoop zijn ook eind mei nog studies gestart, onder meer in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, om te bezien of het profylactisch gebruik van hydroxychloroquine mogelijk toch (de ernst van) besmetting in enigerlei mate kan voorkomen. Overigens net zoals goedkope vaccins tegen TBC en BMR bekeken worden op hun beschermende werking. Er zijn geen taboes op de inzet van goedkope preparaten. Er is geen onwil om laagdrempelige oplossingen te zoeken. Er is geen complot van de zittende 'macht'. Sterker nog: Ik zou het prachtig vinden als uiteindelijk Rob Elens alsnog enige vorm van gelijk zou hebben en we dit zouden kunnen uitrollen. Maar onvolledige wetenschap als magic bullet afschieten, dat is medisch professional onwaardig, potentieel gevaarlijk en hoogst onverantwoord. En hoewel wetenschappelijke twijfelaars het in het publiek debat vrijwel altijd afleggen tegen overtuigde believers; je doet je vak geen eer aan en het is uiterst logisch dat je de inspectie op je dak krijgt.

Nog verkerend in twijfel op het moment van schrijven d.d. 5 juni 2020,
 

Ruud Coolen van Brakel,
directeur Instituut Verantwoord Medicijngebruik

Reageren? Mail naar info@huisartsenservice.nl

 

Deze ingezonden brief 'De huisarts en zijn hydroxychloroquine'  is verschenen in de laatste editie van de HuisartsenService (nr. 2 / 2020 / Jaargang 9).