Apotheker Els Dik: ‘Big data toepassen om welzijn van patiënten te bevorderen’

Els Dik werkt vanuit het Instituut Verantwoord Medicijngebruik samen met andere stakeholders aan de ontwikkeling van MedGUIDE. “Dit is een onlineplatform, bedoeld voor thuiswonende ouderen met beginnende dementie. Doel van dit platform is dat ouderen langer zelfstandig thuis kunnen wonen. Ze kunnen via een app data uitwisselen met zorgverleners, zoals apothekers, huisartsen en verpleegkundigen, maar ook met mantelzorgers. De patiënt bepaalt wie die data mogen inzien.”

Via dit online zelfrapportageprogramma kunnen ouderen doorgeven hoe hun gemoedstoestand en fysieke welbevinden is. Ook bevat dit platform een medicatieplan met een overzicht en informatie over de medicatie. Verder is er een functie om de therapietrouw te monitoren en te bevorderen. “Het is mogelijk om aan deze medicatiefunctie een geneesmiddeldispenser te koppelen die op het juiste moment een  medicatiezakje aanbiedt, zodat de patiënt zijn geneesmiddelen tijdig inneemt”, zegt Dik.

Behalve een app voor zelfrapportage horen er bij het MedGUIDE-concept sensoren, waarmee zorgverleners het gedrag van de ouderen kunnen volgen. Gedrag zegt iets over het welbevinden van de patiënt, legt Dik uit. “Deze sensoren worden geplaatst op het bed, de koelkastdeur, de buitendeur, en in de gang, de woonkamer, het toilet en de keuken. De sensoren meten beweging, slaappatroon, eetpatroon en toiletgang. MedGUIDE waarschuwt bij een afwijking van het ‘normale’ gedrag van de patiënt en koppelt dit aan het medicijngebruik en potentiele bijwerkingen daarvan. Beweegt een patiënt minder, dan kan dat komen door duizeligheid als bijwerking van een nieuw medicijn. Minder vaak de koelkast gebruiken kan duiden op misselijkheid, wellicht door medicatie. Minder in bed liggen kan bijvoorbeeld aangeven dat het stoppen met amitriptyline heeft gezorgd voor minder sufheid bij de  patiënt. MedGUIDE koppelt de data en doet op basis van algoritmen suggesties aan de zorgverlener. Die kan vervolgens bepalen of de suggestie relevant is en of ingrijpen nodig is. Je kunt denken dat dit internet of things (IoT) met big data de patiënten in hun vrijheid beknot. Maar de insteek is positief. Het gaat om het welzijn van de patiënten. En bedenk ook: wat is het alternatief? Wellicht niet meer zelfstandig in je eigen vertrouwde huis kunnen wonen. Zo kan MedGUIDE als digitaal zorgsysteem meer zelfstandigheid en vrijheid creëren.”

MedGUIDE is ontwikkeld binnen het Europese subsidieprogramma Ambient Assisted Living (AAL). Dit programma stimuleert de ontwikkeling van ICT-oplossingen voor ouderen en hun omgeving. De bedoeling is om ouderen meer zelfstandigheid te geven. Vijf Europese landen zijn betrokken bij de ontwikkeling van MedGUIDE: Cyprus, Noorwegen, Roemenië, Zwitserland en Nederland.

Vanuit Nederland zijn onder meer ICT-bedrijf ConnectedCare en de Hogeschool Utrecht (HU) betrokken, zegt Dik. “Elk land levert zijn eigen specifieke expertise aan MedGUIDE. Zo is de Technical University van Cluj-Napoca uit Roemenië heel sterk in het maken van algoritmes die de data vanuit MedGUIDE stroomlijnen en vertalen naar concrete acties voor zorgverleners. MedGUIDE is een zelflerend systeem. Als een arts een bepaalde combinatie van gemeten gedrag en bijwerking van een geneesmiddel achttien van de twintig keer heeft gescoord als ‘relevant’, dan ‘leert’ MedGUIDE dat deze bijwerking bij het gemeten gedrag belangrijk is en actie vereist.”

Het concept van MedGUIDE staat nog in de kinderschoenen, benadrukt Dik. “We hebben dit onderzocht in een door AAL gesubsidieerd project dat liep van 2017 tot 2020. Doel van dit onderzoek was met name de ontwikkeling van MedGUIDE als effectief en praktisch toepasbaar systeem. We hebben MedGUIDE getest bij ouderen met beginnende dementie. Maar het was moeilijk om binnen deze doelgroep veel mensen te vinden die wilden meewerken en sensoren in hun huis toestonden. Stevige conclusies kunnen we nog niet trekken. Wel weten dat MedGUIDE leidt tot veel meer informatie over de toestand van de patiënt en het medicatiegebruik.”

Op dit moment wordt de MedGUIDE-app zonder sensoren vanuit het KNMP-fonds verder ontwikkeld voor een effectieve medicatiebeoordeling, vertelt Dik. ConnectedCare, HU, IVM en Benu Apotheken bouwen hier gezamenlijk aan. “We onderzoeken nu of de app aan artsen en apothekers goede ondersteuning biedt bij de medicatiebeoordeling. En of de app ook helpt bij selecteren van de patiënten waarbij zo’n beoordeling het meest effectief is. Een extra databron dus, naast het apotheek- en huisartseninformatiesysteem. De app kan wellicht ook het FTO ondersteunen, door deze extra gegevens in te brengen in de bespreking over medicatie. Hopelijk gaan alle apothekers en huisartsen deze app omarmen, zodra hij beschikbaar is. De kracht van deze app is dat een complex geheel van patiëntdata door de app wordt gestroomlijnd naar grafiekjes en tabellen, waarop zorgverleners hun behandelbeslissingen mede kunnen baseren.”

Sensoren als onderdeel van MedGUIDE zullen voorlopig nog niet toegepast gaan worden in de praktijk. “We hebben sensoren in het onderzoek bij mensen thuis geplaatst. In elk van de testlanden deden maar enkele patiënten met beginnende dementie mee met de pilot. In een vervolgaanvraag bij AAL willen we MedGUIDE doorontwikkelen en bij een bredere doelgroep kwetsbare patiënten met polyfarmacie testen.”

Hoewel MedGUIDE in vol ornaat, dus inclusief de applicatie met sensoren, voorlopig nog niet in de praktijk inzetbaar is, weerspiegelt de ontwikkeling hiervan wel een belangrijke trend die onmiskenbaar te zien is in de zorg, volgens Dik. “Het is goed om hier als apotheker en huisarts van op de hoogte zijn. Digitalisering van de zorg en het genereren van veel data vormt een belangrijke trend. Kunstmatige intelligentie kan helpen om deze data te interpreteren en zo beslissingen bij behandelingen te ondersteunen. Apothekers en huisartsen krijgen hier hoe dan ook in de toekomst mee te maken. Haak je niet aan, dan kunnen de ontwikkelingen je overspoelen. Ben je goed geïnformeerd, dan kun je van deze nieuwe mogelijkheden gebruik maken en zo de patiënt beter begeleiden.” 

Dit artikel ‘Apotheker Dik: ‘Big data toepassen om welzijn van patiënten met beginnende dementie te bevorderen’ is 6 januari verschenen op DOQ.nl (auteur Marc de Leeuw ).