Gebruik opioïden stabiel, maar langdurig gebruik neemt toe (2023)

Utrecht, 30 januari 2025
 

Bijna 35% van de gebruikers van sterkwerkende opioïden op voorschrift van de huisarts kreeg voor meer dan 3 maanden opioïden verstrekt. Juist het langdurig gebruik van sterkwerkende opioïden brengt risico’s voor de patiënten met zich mee. Dit is te lezen in de zojuist gepubliceerde themarapportage Opioïden van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM).  
 

Eén op drie nieuwe gebruikers gebruikt opioïden langer dan 3 maanden 

Richtlijnen, bijvoorbeeld van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) adviseren om sterkwerkende opioïden, zoals morfine, oxycodon en fentanyl zo kort mogelijk te gebruiken. Opioïden zijn zeer effectieve middelen bij acute pijn, maar ze hebben ook nadelen, zeker bij langdurig gebruik. Het pijnstillend effect neemt af door tolerantie, terwijl bijwerkingen blijven. Ook is het na langdurig gebruik moeilijker om te stoppen vanwege ontwenningsverschijnselen. Landelijk gezien krijgt 34,7% van de gebruikers in 2023 voor meer dan 3 maanden voorraad mee van de apotheek. In 2021 en 2022 was dit 33,6%. In 2020 lag het percentage op 36,0%. 

Regionale verschillen duidelijk zichtbaar 

Er bestaan duidelijke verschillen tussen regio’s. In sommige regio’s krijgt minder dan 30% van de gebruikers voor meer dan drie maanden sterkwerkende opioïden geleverd. Dit is vooral in de Randstad het geval. Buiten de Randstad zijn er juist relatief veel mensen die voor meer dan 3 maanden opioïden ophalen bij de apotheek. Hier loopt het percentage op tot meer dan 40%. 

Totaal gebruik gestabiliseerd 

In het vierde kwartaal van 2023 kregen ruim 191.000 mensen een recept voor sterkwerkende opioïden. Dit komt neer op 2,03% van alle geneesmiddelgebruikers. Dit is een kleine daling ten opzichte van 2022. Toen lag het percentage op 2,15%. Deze stabilisatie staat in sterk contrast met de periode 2010 tot en met 2017. In deze periode steeg het aantal gebruikers van opioïden met 55%. 

Nieuw elan nodig 

Vooral de toename van het gebruik langer dan 3 maanden vindt onderzoeker en apotheker Anke Lambooij van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) zorgwekkend. "Juist het langdurig gebruik van sterkwerkende opioïden brengt risico’s voor de patiënten met zich mee. Het begeleiden van afbouwtrajecten is een langdurige kwestie, die veel van huisartsen, apothekers en hun teams vraagt. Goede voorlichting en een adequate procedure bij herhaalreceptuur kan onnodig langdurig gebruik terugdringen." Tegelijk ziet het IVM een rol voor de overheid en zorgverzekeraars om organisatorische en financiële belemmeringen voor afbouwbegeleiding te verminderen.  

Bijschrift: percentage gebruikers dat voor meer dan 3 maanden sterkwerkende opioïden verstrekt kreeg in 2023. 

Lees het rapport

Het volledige rapport en de samenvatting kun je downloaden via onderstaande buttons. Opioïden is nummer twee van de vier themarapportages van de Monitor Voorschrijven Huisartsen in 2024. Recent verscheen de themarapportage Minderen en stoppen. 

Over de Monitor Voorschrijven Huisartsen 

De Themarapportage Opioïden maakt onderdeel uit van de Monitor Huisartsen Voorschrijven (MVH). Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) voert dit project uit in samenwerking met de Stichting Farmaceutische kengetallen (SFK) met financiering van het ministerie van VWS. Het project bestaat uit themarapportages en een webrapportage. De themarapportage beschrijft landelijke en regionale trends in het voorschrijfgedrag. De beschrijving van de trends is bedoeld voor het evalueren of inzetten van nationaal of regionaal beleid. Via de webrapportage van SFK kunnen (aan de SFK deelnemende) apothekers de cijfers van de eigen apotheek opvragen en zo met de huisartsen samen spiegelen aan landelijke cijfers en cijfers van eerdere jaren. Met patiëntenlijsten in de online rapportage kunnen apothekers patiënten die suboptimaal worden behandeld, opsporen. Het uiteindelijke doel van de MVH is bewustwording van en, indien aan de orde, aanpassing van het voorschrijfgedrag.